

برج گنبد باز بر فراز کوهی بلند در امتداد رشته
کوه های کرکس و در جنوب شهر نطنز واقع شده است اهمیت این بنای تاریخی چنان است که کوه هرمی شکل اطراف آن به کوه گنبد باز شهرت
یافته است واز هرکجای شهر و همچنین از میدان های ورودی شهر نیز می توان آن را
مشاهده کرد .
گنبد باز یکی از شاهکارهای هنر معماری ایران از
دوران صفویه است ، گنبد آجری ، طاق نماها و ستون ها بر پایه سنگی بنا شده ، که در
ساخت این بنای ظریف در محوطه محدود آن از آجر و ملات گچ و با رعایت اصول مهندسی معماری
و سازه استفاده شده است. نمای بیرونی از پایه بنا تا بالای سر در ورودی ها به صورت
هشت ضلعی ساخته شده و از آن بالاتر حالت مدور و گنبدی به خود می گیرد و از داخل نیز
دارای پلان هشت ضلعی است.
انتقال مصالح مورد
نیاز نیز به محل قله کوه با مصائب زیادی همراه بوده که این موضوع نشان از اهمیت
ساخت گنبد باز برای شاه عباس صفوی دارد. مشاهده این بنا هر بیننده را به حیرت وا
می دارد به طوری که از خود می پرسد چگونه سازندگان هنرمند آن توانسته اند مصالح را
از کوهستانی صعب العبور تا پای کار در بلندای کوه برسانند و برجی اینگونه رفیع و
مستحکم در ارتفاعات کوههای نطنز بنا کنند.

برای دیدن زیبایی آن می ارزد که
مسافتی را بپیمایید. این بنا دارای دو مسیر
دسترسی پیاده رو در قسمت های شمالی و جنوبی آن می باشد مسیر شیب دار شمالی مشرف به
نطنز با فاصله ای کم از این شهر، و مسیر جنوبی که از جاده ای فرعی و از جوار منطقه
کوهپایه ای به نام قدمگاه می گذرد، دارای شیبی ملایم، ولی با مسافتی طولانی تر می باشد
. در خصوص ساخت این بنا و وجه تسمیه آن داستانهای
زیادی در میان مردم رواج یافته اما حقیقت امر در کتاب زندگانی شاه عباس اول تالیف
نصرالله فلسفی (چاپ دانشگاه تهران ) بدین گونه بیان شده است : « شاه عباس برای شکار
جرگه بیشتر به گیلان و مازندران و گرگان و خراسان و برای شکارپرندگان به اطراف
اصفهان و کاشان مثل لنجان و نطنز می رفت .... شاه به شکار پرندگان نیز عشق بسیاری
داشت صید طیور بیشتر به وسیله بازهای شکاری صورت می گرفت ....یکی از بازهای شکاری
شاه عباس بازی بود معروف به باز لوند واین باز ظاهراً به علت جلدی و چالاکیش بدین
نام می خوانده است شاه این باز بی باک و چابک را از سایر بازان عزیزتر می داشت ولی
اتفاقاً در سال1001
هجری هنگامی که از اصفهان به قزوین می رفت باز
لوند در نزدیکی قصبه نطنز مُرد و شاه به سبب علاقه فراوانی که به این باز داشت
فرمان داد تا بر فراز کوهی برجی به یادگار آن بنا کردند و این برج که هنوز هم
آثاری از آن باقی است به قبر باز لوند معروف است »( میراث فرهنگی نطنز ، اعظم
واقفی، 1374 ) .


پس از انقلاب اسلامی دردهه های 60 و 70 ، بارها تصمیم بر ترمیم و بازسازی
این بنای تاریخی گرفته می شد ولی هر بار به دلایل مختلف فنی و اقتصادی که مهمترین
آنها صعوبت دسترسی و حمل مصالح بود ، اجرای این تصمیم با مشکلات متعددی مواجه می شد.
سرانجام اوایل دهه 80 شمسی به دستور شهردار وقت نطنز،
آقای مهندس جمالی و با اقدامات و پیگیری های مستمر توسط این شهردار دلسوز و پرتلاش
و علیرغم وجود موانع و مشکلات اجرایی فراوان ،عملیات ترمیم و باز سازی آن با
موفقیت کامل صورت پذیرفت .
